10 Oca 2022
İslâm’ı Şarktan Arındırma Olarak İslâmcılık ve Said Halim Paşa
Doğunun yedinci oğlu Batılılara şöyle der:
“Sizin bir tek ama büyük bir gücünüz var:
Karşınızdakini değiştirmek.”
Sezai Karakoç – Masal
I. Meselenin Takdimi
Said Halim Paşa, modern Türk düşüncesinin nev-i şahsına münhasır isimlerinden birisidir. Eserlerini 20. yüzyılın ilk çeyreğinde, biri müstesna II. Meşrutiyet yıllarında veren Paşa’nın zihnî mesaisini ağırlıklı olarak Batılılaşma meselesi teşkîl etmiştir. Bu vadideki özgün düşüncelerinin, çeşitli tezlerinin, bazı çözüm önerilerinin, kimi tespitlerinin hem çağdaşlarını, hem de kendisinden sonra gelen kuşakları etkilediğini söylemek mümkündür. Cumhuriyet döneminin milliyetçi, muhafazakâr ve İslâmcı çevrelerinde, Batılılaşma ve kültür değişmeleri üzerine kalem tecrübesinde bulunmuş pek çok isimde, onun açık veya örtük izleri tespit edilebilir[1]. Özgünlüğüne ve derinliğine rağmen gerek eserleri bir bütün olarak alındığında, gerekse bazı metinleri tek tek incelendiğinde Paşa’nın düşünce dünyasında çeşitli tutarsızlıklar, çelişkiler, boşluklar olduğunu düşünmekteyim. Bu çalışmada da onun “İnhitât-ı İslâm Hakkında Bir Tecrübe-i Kalemiyye” ve “İslâmlaşmak” risâlelerine eleştirel bir perspektiften yaklaşarak metnin boşluklarına ve çelişkilerine odaklanan bir okuma denemesinde bulunacağım. Bilhassa Paşa’nın geçmişle kurduğu/kuramadığı ilişkinin sorunlu ve ilerleme-gerileme meselesinde dinin/İslâm’ın yerine ve rolüne dair düşüncelerininse çelişkili olduğunu göstermeye çalışacağım. Ancak en nihayet metinlerin bilinçdışında bütün bu çelişkilerin, tutarsızlıkların ve boşlukların bir yandan oryantalist söylemin inşa ettiği Şark/Şarklı imgesi ile bu imgenin temsillerinden İslâm’ı arındırmaya yaradığını, diğer yandan da Batıyı İslâmîleştirip evcilleştirmek suretiyle Batılılaşmanın hizmetine verdiğini iddia edeceğim. Çıkış noktam Edward Said’in “Şarkın Şarklaştırılması” kavramı olacaktır (Said, 2013: 15, 42-51, 74-82). Şark bir kere Şarklaşınca, artık bu durumun beklenen sonuçlarından kurtulamaz. Tamamını oku. »